GASTBLOG | Charlotte over auteursrecht

IK BEN DE MAKER VAN HET WERK

Als je zelf de maker van het werk bent, zul je denken dat je het beeld per definitie wel mag gebruiken. Dat is echter niet helemaal waar. Er kunnen rechten van derden meespelen.

• NAGEMAAKT – Het kan zijn dat je een ander werk hebt geprobeerd na te maken. Misschien niet helemaal, maar wel grotendeels. Kleine veranderingen aanbrengen is niet altijd voldoende. Van belang is namelijk of er ‘auteursrechtelijke trekken’ zijn overgenomen. Een stijl en ideeën zijn niet beschermd. Die mogen dus wel overgenomen worden.
• COLLAGE – Heb je een collage gemaakt of komt er een ander werk voor in jouw werk, dan heb je, zoals in het voorbeeld hierboven van de stylist, niet volledig een eigen auteursrecht. Je maakt namelijk ook gebruik van het werk van een ander. Zoals bijvoorbeeld bij een vertaling: de vertaler krijgt een eigen auteursrecht op de vertaling, maar om te mogen vertalen is toestemming van de oorspronkelijke schrijver nodig. Een portret maken van iemand bij een kunstwerk, waarbij dat kunstwerk prominent aanwezig is, zorgt voor een nieuwe werk (het portret), maar is ook een verveelvoudiging van het kunstwerk. Die verveelvoudiging is een inbreuk, tenzij er sprake is van toestemming of een licentie.
• PORTRETRECHT – Ookal is er sprake van eigen werk, je zult soms toch rekening moeten houden met rechten van derden. Zoals het portretrecht van personen en merkenrechten. Hier kom ik later nog op terug, omdat het er namelijk niet toe doet wie het werk gemaakt heeft: je moet altijd rekening houden met rechten van derden.

Wil je toch een werk gebruiken waar ook werk van een ander in voorkomt? Vraag simpelweg om toestemming of zorg voor een licentie.

EEN ANDER HEEFT HET WERK GEMAAKT

Als een ander het werk heeft gemaakt is de basisregel dat je het niet mag gebruiken. Er zijn echter wel mogelijkheden waardoor je het alsnog wel mag gebruiken.

• LICENTIE – Je kunt simpelweg vragen om toestemming voor gebruik of onderling zorgen voor een goede licentie. Belangrijk is wel dat er goede en duidelijke afspraken gemaakt worden. Vaak genoeg verwacht de ene partij iets anders dan de andere partij bedoelt af te spreken. Daar kan het fout gaan.
  Creative Commons is ook een licentiesysteem. Daarmee kun je vooraf een licentie aan een werk geven. Zo hoeft er niet meer actief om toestemming gevraagd te worden. Aan de licentie is duidelijk te zien hoe het werk gebruikt mag worden.
• CITAAT – Voor het gebruiken van het werk van derden bestaan veel uitzonderingen. Zoals bijvoorbeeld voor het gesubsidieerde onderwijs en de thuiskopie. Maar de belangrijkste is, zeker online, toch wel het citaatrecht. Het is echter een heel dun lijntje tussen wel en geen citaat. Belangrijk is dat het citaat relevant is voor het grotere geheel waar je het bij zult gebruiken. Bovendien mag je niet meer overnemen dan nodig. Dus wel 1 foto, maar niet een hele serie foto’s. Ook is het niet voldoende om 1 foto uit een serie te gebruiken en daar slechts een onderschrift bij te plaatsen. Het citaat moet weer in een groter geheel geplaatst worden.
• PUBLIEK DOMEIN – Het auteursrecht heeft als het ware maar een beperkte houdbaarheid. Het komt te vervallen 70 jaar na de dood van de maker. Is niet de maker de auteursrechthebbende, maar is bijvoorbeeld een stichting of een bedrijf dat, nog voor de maker is overleden, komt het auteursrecht te vervallen 70 jaar na eerste openbaarmaking.
  Het is dan alsof er nooit auteursrecht op gerust heeft. Deze werken kun je gerust gebruiken.

UITZONDERINGEN OP HET AUTEURSRECHT

De auteurswet kent ook massa’s uitzonderingen. De meest gebruikte is het citaatrecht, waarover je hierboven kunt lezen. Maar er zijn nog een paar interessante uitzonderingen:

• INCIDENTELE VERWERKING – Dat wil bijvoorbeeld zeggen dat een werk van een ander misschien wel te zien is, maar dit niet het hoofdonderwerp vormt van het nieuwe werk. Alsof het er ‘per ongeluk’ in terecht is gekomen. Een portret met een schilderij vaag op de achtergrond, die er eigenlijk niet toe doet, is een incidentele verwerking van dat schilderij. Een reportage maken van een demonstratie, waarbij enkele moderne gebouwen gedeeltelijk in beeld zijn, is een incidentele verwerking van die gebouwen. De gebouwen doen er namelijk eigenlijk nauwelijks toe. Dus ondanks het auteursrecht op dat gebouw, mag het op deze manier op de foto gezet worden.
• WERKEN IN OPENBARE PLAATSEN – Als deze werken, veelal beeldende kunst en architectuur, bestemd zijn om duurzaam ter plaatse te blijven (dus geen tijdelijke tentoonstelling zoals jaarlijks op het Lange Voorhout), mogen deze werken in 2D (foto of tekening) worden overgenomen ‘zoals het zich daar bevindt’. Je mag dus niets veranderen aan zo’n gebouw of kunstwerk. ook moet het er volledig en met voldoende context op staan.
• PARODIE OF SATIRE – Dit is de uitzondering waar veel cabaretiers, satirische tv-programma’s en (politieke) striptekenaars gebruik van maken. Een parodie mag echter niet al te commercieel ingezet worden. Voorbeelden van parodieën zijn Boer Zoekt Vrouw bij De Wereld Draait Door en de Media Markt/Geert Wilders parodie in de Haagse Scheurkalender.

Dit is een verkorte versie van het originele artikel. Het complete stuk kun je lezen op www.charlotteslaw.nl.